Trang chủ

Thông tin tra cứu

Einstein

Nguyễn Xuân Sanh

(Tái bản lần thứ hai)

NHÀ XUẤT BẢN TỔNG HỢP

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Lời nói đầu

            Sự lớn lao trong khoa học

chủ yếu là một vấn đề cá tính

Albert Einstein

            Cuốn sách này viết về năm 2005..., năm kỷ niệm Albert Einstein diễn ra trên bình diện thế giới, kỷ niệm 100 năm thuyết tương đối và cuộc cách mạng khoa học thế giới ông đã tạo nên, và kỷ niệm 50 năm ngày mất của một người hiền. Nhân loại muốn nhìn lại chặng đường 100 năm qua, tính từ cái "năm thần kỳ" 1905 của chàng thanh niên chuyên viên cấp III tại sở sáng chế Thụy Sĩ. Kỷ niệm để mổ xẻ lại những bài học từ con người Einstein là đi tìm lại nguồn cảm hứng phát ra từ ông vẫn còn lăn tăn trong vũ trụ như sóng hấp lực của ông đã truyền đi 100 năm trước. Có lẽ ít nhà khoa học nào trong lịch sử được ngưỡng mộ sâu sắc đến thế. Nói đến Einstein trước hết là nói đến cuộc cách mạng khoa học vĩ đại của thế kỷ 20 do ông khởi xướng năm 1905 đã diễn ra dồn dập, vào lúc giới vật lý đều tin rằng tòa nhà vật lý sắp hoàn chỉnh. Đó là cuộc cách mạng thuyết tương đối và thuyết lượng tử, hai cột trụ của tòa nhà khoa học thế kỷ 20. Chúng cách mạng hóa thế giới quan của con người sâu xa, và gây những cuộc cách mạng công nghiệp, thay đổi bộ mặt của xã hội. Nhưng Einstein không phải chỉ là con người của khoa học.

            Ông là người không hề biết sợ hãi trước mọi thứ quyền lực: "Ai cố xuất hiện như một quyền uy trong lĩnh vực chân lý và nhận thức đều làm trò cười cho thần thánh". Quyền lực, sự ngạo mạn cũng như sự sợ hãi trước nó, đều là kẻ thù lớn nhất của chân lý, như ông nói. Ông là con người của tự do, của độc lập tuyệt đối cho tư duy và đạo đức, không ngừng đi tìm chân lý vượt lên những chân lý, hay thiên kiến đã hiện hữu. Ông luôn đấu tranh cho một nền giáo dục nhân bản nhằm phát huy khả năng tư duy, óc tò mò thánh thiện, sự sáng tạo không vụ lợi, chống lại gánh nặng của lối học nhồi nhét, thi cử, tinh thần cạnh tranh kiểu tư bản chủ nghĩa được mang vào trường học. "Tình yêu mới là người thầy tốt". Đối với ông, con người phải là một tác phẩm hài hòa của tạo hóa và xã hội, có đầy đủ khả năng tư duy, cảm xúc, và phẩm chất đạo đức, hơn là một chuyên viên thuần túy. Bản thân ông cũng là một người kỹ sư, nhưng trước hết ông là "kỹ sư của vũ trụ". Ông chính là một nhà giáo dục trong nghĩa cao cả nhất.

            Tác giả đặc biệt cám ơn anh Bùi Văn Nam Sơn đã dành nhiều thì giờ đọc kỹ lại bản thảo và có những sửa chữa và góp ý rất quý báu.

            Cuốn sách này đáng lẽ phải ra mắt sớm hơn nhưng tác giả bị chi phối bởi những điều kiện thời gian quá hạn hẹp so với khối lượng tư liệu khổng lồ. Tác giả đã cố gắng góp nhặt càng nhiều "viên đá quý" càng tốt cho bạn đọc gần xa, dù để chỉ cho vừa cái "túi ba gang" của khuôn khổ cuốn sách này, nhưng cũng phải mất rất nhiều thời gian. Nhưng cũng vì sự chậm trễ, cuốn sách hưởng được một phần kết quả của một làn sóng mới nghiên cứu về Einstein được công bố trong năm 2005 và đang tiếp tục. Einstein là đề tài không phải của một năm, mà là của thế kỷ. Có thể viết hoài vẫn không hết. Quyển sách này do đó cũng mới chỉ là một phác thảo.

Thành phố Hồ Chí Minh,

Xuân - Thu 2006

Nguyễn Xuân Sanh

MỤC LỤC

Lời giới thiệu

Về lần tái bản thứ nhất

Lời nói đầu

Chương 1:  Kỷ niệm Einstein

Một Newton thế kỷ 20 - Con người của cá tính - Lội ngược dòng - Hiện trường của thế kỷ.

Chương 2:  Những năm hình thành

Đứa trẻ "không bình thường"- La bàn và hình học Euclid - Kho báu sách vở - Bỏ nước ra đi - Thi trượt - Trường Aarau hun đúc - Chàng sinh viên "lười biếng" - Hàn lâm viện Olympia - Tự học các bậc thầy - Cử nhân thất nghiệp - Sở sáng chế nơi dung thân - Tòa nhà vật lý cuối thế kỷ 19 và những lỗ hổng - Tiên tri Poincaré.

Chương 3:  Chuyên viên cấp III lật đổ trật tự cũ

Năm thần kỳ - Năm bài báo thay đổi thế giới - Nền tảng mới của khoa học - Thuyết tương đối và giả thuyết lượng tử ánh sáng - Không gian, thời gian tương đối - E=mc² - Giải mã hấp lực - Không - thời gian Minkowski cong - Khoảng trống Newton - Huyền thoại không gian Euclid - Kant, Newton và Einstein - Chú vịt lột xác - Newton là người kế nghiệp - Bước lên Hàn lâm viện vinh quang - Đương đầu với chiến tranh - Vũ trụ tiến hóa - Hằng số ngu ngốc lamda.

Chương 4:  Bầu trời mới

Thuyết tương đối được quyết định trên trời - Sự chính xác rúng động thế giới - Ánh sáng trên trời đều cong - Einstein huyền thoại qua đêm - Vĩ nhân mới của thời đại - Nguyên lý tương đối - Nghịch lý của ánh sáng.

Chương 5:  Vì sao mới

Cơn sốt Einstein - Những cuộc thuyết trình khổng lồ - Chu du thế giới: Mỹ, Anh, Pháp, Nhật ...  - Thuyết tương đối cho đại chúng - Con bọ biết tư duy - Giải Nobel kỳ lạ.

Chương 6:  Giả từ nước Đức

Mặt trái của sự nổi tiếng - Tấn công của phát xít - Bỏ nước lần thứ hai - Cuộc di tản khổng lồ - Ngày tàn của nền khoa học - Thế kỷ bị đánh mất - Diễn thuyết cuối cùng.

Chương 7:  Princeton - Chặng đường cuối cùng

Lịch sử thuyết lượng tử - Từ hạt photon nghịch lý đến cuộc chinh phục hoang dã - Hiệu ứng quang điện - Sự chống đối dai dẳng - Ánh sáng phương Đông - Hoàng tử Pháp vén màn bí mật  - Heisenberg bứt phá - Schrodinger bủa sóng - Heisenberg giết quỉ tất định của Laplace - Diễn giải Copenhagen - Con mèo Schrodinger - Einstein cô đơn - Hoan hô sự bạo gan - Cuộc cách mạng thứ hai - Nghịch lý EPR và hệ quả - Hiệp sĩ Bell can thiệp - Thẩm tra tác dụng ma quái EPR - Tiếng vọng EPR - Bohm và sóng hoa tiêu - EPR cột mốc lượng tử thế kỷ 21 - Sự kiêu gan 30 năm - Bản giao hưởng dang dở - Lá thư hạt nhân - Cuộc chiến chống McCarthy - Hết chiến tranh nhưng chưa có hòa bình - Di tản nội tâm - Thượng đế có thể nham hiểm - Vĩnh viễn giả từ nước Đức.

Chương 8:  Những ngày cuối cùng

Chữ ký cuối cùng - Thông điệp không bao giờ kết thúc - "Tôi đã làm xong việc trên quả đất này" - Chờ đợi sự kết thúc bình thản - Ra đi như cát bụi - Russell nói về Einstein - Tuyên ngôn hòa bình Russell - Einstein - Con người của thế kỷ.

Chương 9:  Einstein - Con người giải phóng (1)

Con người của giải phóng - Vượt lên thành kiến triết học - Vượt ngục - Tư duy toàn cục - Tiến quân vào triết học - Nhận thức luận và khoa học - bẻ gãy quyền lực của thói quen - Mẫu đối thoại Einstein và Heiberg - Nhà triết học "cơ hội" - Thực nghiệm và tư liệu siêu hình - Hãy can đảm siêu hình học! - Triết học và vật lý.

Chương 10: Einstein - Con người giải phóng (2)

Giáo dục nhân bản và khai phóng - "Tôi không thông minh" - Kiến thức hay tư duy? - Tính cách hay uyên bác? - Cá nhân và tập thể - Tự do và khoan dung - Ác mộng thi cử - Tình yêu hay siêng năng? - Ngạo mạn và chân lý - Từ nhiều thế giới - Trường học và tài năng - Không sống bằng kiến thức lôgích - Óc tưởng tượng - Cô đơn và khoa học - Nhà giáo dục không trường phái - Con người của vũ trụ - Một Einstein thứ hai?

Nhân chứng:

M.v. Laue - M. Born - N. Bohr - L. Szilard - W. Heiberg - W. Pauli - B. Russell - S. Hawking - C. Chaplin - Elsa Einstein - M. Solovine -J. R. Oppenheimer -T. Mann.

Từ kho tàng ý tưởng của Einstein

Nhân sinh quan - Về con người - Giáo dục - Xã hội - Văn hóa - Tự do và khoan dung - Đạo đức - Nói với tuổi trẻ - Động cơ của nghiên cứu - Tín ngưỡng vũ trụ - Âm nhạc.

Vài tư liệu từ năm kỷ niệm Einstein 2005

Einstein và bertolt brecht - Tư duy tổng hợp - Khoa học là gì? - Thuyết tương đối tại Trung Quốc.

Einstein  - Con người văn hóa

Niên biểu tóm tắt

Tài liệu tham khảo

Trích dẫn

• Trang đầu
• Trang trước
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6
• 7
• 8
• Trang kế